22 października - Światowy Dzień Osób Jąkających się

22 października 2013 roku po raz 16-ty obchodzić będziemy Dzień Osób Jąkających się. Jąkanie jest to niepłynność mówienia, w której obserwuje się powtarzanie głosek, sylab, wyrazów. Jest zaburzeniem tempa, rytmu i intonacji wypowiedzi ustnej. Może mieć charakter kloniczny, toniczny, bądź mieszany. Może towarzyszyć mu wydawanie pozornie upłynniających wypowiedź dźwięków, słów czy nawet zwrotów a także wykonywanie tików i współruchów. W mowie osoby jąkającej się występują różnej długości okresy zacinania  i płynnej mowy. Aby zrozumieć jąkanie, trzeba dostrzec jego złożoność. To zaburzenie płynności mówienia, w którym widzimy dwa aspekty. Pierwszy to symptomy takie jak: powtarzanie lub wydłużanie dźwięków, głosek, sylab, słów, dodatkowe ruchy oczu, nóg lub innych części ciała, napięcia twarzy, szyi lub klatki piersiowej, brak koordynacji mówienia z oddychaniem, czasami unikanie kontaktu wzrokowego. Istota problemu tkwi w drugim aspekcie – natury psychologicznej. Są to reakcje psychiczne, które towarzyszą mówieniu. Wstyd, złość, zażenowanie wpływa na zwiększenie objawów obserwowanych podczas mówienia. Może również spowodować, że rozmówca wycofa się z aktywności werbalnej w pewnych sytuacjach lub całkowicie. Etiologia jąkania jest złożona i nie do końca jeszcze zbadana. Przyczyny mogą być wrodzone, a także nabyte; mają charakter neurologiczny lub też psychologiczno - rozwojowy, a nawet genetyczny. Jąkanie stanowi ważny problem społeczny. Jąka się ok. 1% osób dorosłych oraz 4% dzieci. Jąkanie częściej występuje u chłopców, niż u dziewczynek ( 4:1 ). Nie ma jasnego „przepisu”, jak „wyleczyć się” z jąkania, ale można i trzeba prowadzić terapię jąkania. Niepłynność w mówieniu może wystąpić w okresie rozwoju mowy u małego dziecka – już wtedy należy zasięgnąć porady logopedy. Logopeda postawi właściwą diagnozę, wyjaśni mechanizmy powstawania niepłynności mówienia, wskaże rodzicom sposoby pomocy dziecku podczas mówienia, wyjaśni problemy dzieci jąkających się. To, czy dziecko mówiące niepłynnie zostanie osobą jąkającą się, zależy przede wszystkim od jego otoczenia oraz podjętych przez nie działań. W Polsce powstaje coraz więcej programów terapeutycznych, organizowane są ogólnopolskie zjazdy i turnusy rehabilitacyjne dla osób jąkających się, w większych miastach pracują grupy samopomocowe – Kluby „J”. Sukces można osiągnąć, choć wymaga to rzetelnej współpracy z terapeutami oraz wiele samodzielnej pracy i samodyscypliny.

Zainteresowanych rodziców, nauczycieli, terapeutów zapraszamy na stronę internetową Powiatowej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Nakle nad Notecią www.ppppnaklo.pl gdzie dostępne są w zakładce – „dokumenty udostępnione – materiały edukacyjne” – ulotki: „Zalecenia logopedyczne dla rodziców dzieci jąkających się” oraz „Metody rehabilitacji i zalecenia w terapii osób jąkających się”.

Przygotowała: Katarzyna Dombrowska - logopeda                                             

 

Poniżej artykuł w ww. temacie.

 

Metody rehabilitacji i zalecenia w terapii osób jąkających się

 

Terapia osób jąkających się wg B. Adamczyk obejmuje:

- trening płynności mówienia (zmniejszenie niepłynności mówienia);

- psychoterapię (ustalenie celów oraz zmiana sposobów reagowania na niepłynność mówienia).

W treningu płynności mówienia wykorzystuje się metody:

I bezpośrednie - ćwiczenia poprawiające płynność mówienia (oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i słuchowe). Metody bezpośrednie dzielimy na takie, które kierują uwagę jąkającego na akt mówienia oraz na odwracające jego uwagę od aktu mówienia.

Wśród metod kierujących uwagę na akt mówienia wyróżniamy:

- Metodę Gutzmana - poprawa koordynacji aparatu oddechowo – fonacyjno - artykulacyjnego. W czasie oddychania jąkający się kładzie ręce na piersi i wdycha powietrze przez otwarte usta (bezszelestnie )- długo i równomiernie. Ćwiczenia głosowe od chuchania do szeptu, później od szeptu do pełnego głosu (przejścia muszą być łagodne).

Ćwiczenia artykulacyjne -głoski wymawiane wg zasady stopniowania trudności: głoski szczelinowe, zwarto - szczelinowe i zwarte, wymawiane najpierw w izolacji, później w sylabach i zdaniach.

- Metodę Froeschelsa- „żucie” z udziałem głosu. Jąkający mówi wolno „przeżuwając”: sylaby i słowa, czyta i wypowiada ciągi zautomatyzowane (np. dni tygodnia), później frazy, zdania i dłuższe wypowiedzi.

- Metoda Fernau- Horn - obejmuje ćw. oddechowe i trening przebiegów słownych - na zasadzie oddychania na miechu unoszącym się szybko i powoli opadającym w dół. Wykorzystuje się oddychanie połączone z wizualizacją obrazu fal morskich (rytmizacja i uspokojenie mówienia).

- Mówienie rytmiczne - mówienie w takt, może być wspomagane metronomem lub innym taktomierzem. Metronom sygnalizuje rytm wypowiedzi drogą słuchową (za pomocą impulsu dźwiękowego), wzrokową (impuls świetlny), czuciową (impuls dotykowy) lub drogą łączenia tych impulsów.

- Mówienie wydłużone - wydłużanie elementów wypowiedzi (zwalnianie jej tempa).

- Metoda „Echo” (Adamczyk)- łączy terapię fizjologiczną - polegającą na śpiewaniu zwrotki znanej piosenki i jej kilkakrotnym powtarzaniu z równomiernym przedłużaniem samogłoski każdej sylaby oraz terapię psychologiczną - integrującą proces myślenia i mówienia za pomocą np. opisywania obrazka.

- Metoda cienia - powtarzanie z opóźnieniem o 1-2 wyrazy tekstu czytanego lub wymawianego przez terapeutę (zmienne tempo i intonacja) - co odwraca uwagę od własnych wypowiedzi i kieruje ją na innego mówcę (polepszenie płynności mówienia).

- Technika swobodnego przepływu powietrza (Schwartz):

a) rozluźnienie warg,

b) nabranie małej ilości powietrza,

            c) wypuszczenie odrobiny powietrza,

d)    spokojne myślenie,

e)    wolne wypowiedzenie pierwszej sylaby,

f)     krótka pauza,

g)    wypowiedzenie- dokończenie zdania.

- Analiza objawów jąkania - z wykorzystaniem magnetofonu lub video w celu samokontroli (jąkanie zaawansowane).

- Technika startu mowy - uczenie się przez jąkającego nie napinania narządów artykulacyjnych w czasie wymowy głosek w nagłosie (głównie zwarto - wybuchowych: p, b, t, h, g). Zmniejsza się wówczas ciśnienie w jamie ustnej, co obniża napięcie mięśni warg, języka i podniebienia miękkiego.

- Trening negatywny (Dunlap) - wielokrotne powtarzanie błędnego nawyku prowadzi do jego wygaszenia, przy wysokiej motywacji i koncentracji uwagi na błędzie.

Również metoda Bryngelsona (trening negatywny) - jąkający mieli symulować niepłynne formy mowy tak, aby były zbliżone do rzeczywistego jąkania.

- Metoda Van Ripera - ,,jąkanie bardziej płynne”- świadome jąkanie się ze zmniejszoną niepłynnością. Kiedy jąkający czuje, że zaraz zacznie się jąkać, to powinien łagodnie skandować, aby rozluźnić mięśnie aparatu mowy (metoda niepopularna - lęk przed ośmieszeniem).

- Metoda Shechana - technika „ślizgania się” polegająca na celowym przedłużaniu początkowego dźwięku w wyrazie budzącym lęk przed wypowiedzeniem niepoprawnym.

Poprawa płynności zwiększona, gdy niepłynnie będzie wymawiane słowo wywołujące logofobię. Dodatkowo stosowanie pauz redukujących lęk przed ciszą.

- Metoda Frazera (dla dorosłych) zaleca:

• Mów wolno, rób pauzy.
• Jąkaj się bez wysiłku- naprzemiennie rozluźniaj i napinaj mięśni: warg, języka, żuchwy, szyi, ramion. Mów i czytaj pełnym głosem, przyznaj się do tego, że się jąkasz.
• Nie unikaj wypowiadania trudnych słów.
• Utrzymuj kontakt wzrokowy z rozmówcą.
• Kontroluj swoje ruchy biorące udział w oddychaniu, fonacji i artykulacji. Naśladuj własne jąkanie porównując z płynnym mówieniem. Jąkaj się jak najwolniej, aby blokowanie wypowiedzi przebiegało najłagodniej.
• Modyfikuj bloki w mówieniu (pauzy, rozluźnianie mięśni artykulacyjnych, mówienie z przeciąganiem, mówienie przy spokojnym oddechu; nie przerywać mówienia, ale wydłużać wymawianą głoskę i uświadomić, jaki ruch spowodował blok, powtórzyć słowo i zwrócić uwagę na sposób wymawiania go.

Metody odwracające uwagę od mówienia:

- Metoda Liebmanna - odwrócenie uwagi od oddychania i artykulacji.

(bez ćwiczeń oddechowych fonacyjnych i artykulacyjnych) - 4 etapy metody:

1)    wspólne czytanie lub równoczesne mówienie krótkich zdań,

2)    powtarzanie zdań coraz cichszym głosem przez terapeutę, aż do ruchów artykulacyjnych bez użycia głosu,

3)    jąkający się powtarza krótkie teksty, najpierw zdanie po zdaniu, później cały tekst,

4)    opanowanie swobodnej konwersacji w różnych sytuacjach komunikacyjnych, skupienie uwagi na treści, a nie formie wypowiedzi, która jest formułowana automatycznie.

- Maskowanie - kontrolowane zagłuszanie szumem lub hałasem części lub całej wypowiedzi osoby jąkającej się. Wzrasta intensywność głosu.

II pośrednie:

- Porady: logopeda, lekarz, pedagog, psycholog.

„Nie mów do dziecka: Nie jąkaj się.”

„ Nie kieruj uwagi dziecka na jego sposób mówienia”

„ Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania”

„ Nie polecaj dziecku, aby powtórzyło, mówiło wolniej itd.” - wg Quirosa i Byrne)

- Farmakologia i ziołolecznictwo m.in. atropina, witamina C i B6, wapń.

- Metoda W. Sherborne - wg M. Bogdanowicz przez aktywność ruchową następuje poprawa stanu emocjonalnego, funkcjonowania społecznego, komunikacji werbalnej i pozawerbalnej.

- Logorytmika - metoda oparta na rytmie muzycznym z zastosowaniem słowa i ruchu.

- Terapia zabawowa - zabawy w piaskownicy, lepienie z gliny, plasteliny, teatrzyk kukiełkowy, gry przy użyciu zabawek. Ujawnia i rozładowuje wewnętrzne napięcia i konflikty. 

-  Psychoterapia - „oddziaływanie psychologiczne, mające na celu leczenie, usuwanie zaburzeń, przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba” (J. Aleksandrowicz)

- Psychologia indywidualna - Schoenaker stosuje psychologię indywidualną Adlera w terapii osób jąkających się wg założeń, której za jąkanie odpowiedzialne są dwa czynniki:

1)    wyraźnie odczuwany kompleks niższości,

2)    dążenie do odgrywania znaczącej roli, jako psychiczna reakcja kompensacyjna (np. domaganie się współczucia, ucieczka w chorobę, wytłumaczenie niepowodzeń itp.)  

- Relaksacja - zmniejszenie napięcia mięśniowego i emocjonalnego ułatwiające płynne mówienie. 

- Desentyzacja - metoda polegająca na zastępowaniu reakcji lękowych reakcjami relaksu i odprężenia. Etapy:

a)  ustalenie hierarchii sytuacji lękotwórczych,

b)  wyuczenie się relaksacji,

c)   wyobrażenie sobie sytuacji lękowych i zastępowanie reakcji lękowych- reakcjami relaksu ( S. Siek).

- Drama - inscenizacja - ujawnianie tłumionych uczuć „pod maską”, narzędzie wyrażania siebie, pośrednictwo w komunikacji interpersonalnej.

- Psychoterapia krótkoterminowa - hipnoza.                                            

Opracowanie D. Andrzejewska na podstawie: „Jąkanie” Z. Tarkowski